خسرو سینایی:
تاریخ ما یا گم شده یا تحریف
به گزارش سام فیلم ایسنا نوشت: زنده یاد خسرو سینایی که به جز آثار شاخص، تجربه های ناکام و تلخی را در زمان حیاتش در سینما تجربه کرده بود، به نقش تاریخی افراد در تاریخ اعتقاد داشت و می اظهار داشت: تاریخ ما یا گم شده یا تحریف، یا با غرض دورانی را می کوبیم یا با شعار، دوران دیگری را بزرگ می نماییم، در صورتیکه هر نوع فعالیت باید با حُسن نیت مورد توجه قرار بگیرد ولی با این وجود بعنوان فیلمسازی با 45 سال تجربه کار مداوم عملی به نسل جوان فیلمساز سفارش می کنم، «گر مرد رهی غرقه به خون باید رفت...».
محمدعلی حیدری - محقق و گردآورنده کتاب هایی در زمینه سینما - تابستان سال ۱۳۹۲ در ادامه پروژه تاریخ شفاهی سینمای ایران گفت وگویی با این هنرمند در منزل وی انجام داده بود که قسمتی از این مصاحبه منتشر نشده را به بهانه سالروز تولد مرحوم سینایی در اختیار ما قرار داده است. البته این گفت و گو فقط به سینما محدود نشده و بحث ها به معماری و موسیقی و شعر و ادبیات هم رسیده است. سینایی در صحبت های خود از خاطراتش در دوران کودکی تا حضور در وین و بازگشت به ایران و فعالیت در وزارت فرهنگ و هنر تا نخستین گام های ورود به سینمای حرفه ای گفته است که قسمتی از آنرا در ادامه می خوانید: اولین تجربه ای که در حوزه سینما داشتید، چه زمانی و چگونه رخ داد؟ دوستی داشتم به نام اقای منوچهر طیاب - که امروز مستند ساز معتبری است - (منوچهر طیاب یک ماه بعد از سینایی در شهریور ۱۳۹۹ درگذشت) معماری را با هم آغاز نموده بودیم و او قبلا در ایران سابقه نوشتن در مجلات سینمایی داشت و به دانشکده سینما هم رفته بود و از من خواست در فیلمی برای او بازی کنم. بعدها که به این مساله فکر کردم، دیدم سینما به صورتی در خون من وجود داشت و هیچ گاه کشف نشده بود، چون از زمان کودکستان و دبستان همیشه من را برای نمایش به کار می گرفتند. برای بازی در فیلم طیاب رفتم و فضای پشت صحنه سینما من را جذب کرد. ساخت دکور و طراحی و تنظیم نورافکن و فیلمبرداری و... برای من هیجان انگیز بود. اولین تجربه فیلم سازی مصادف شد با فعالیت در وزارت فرهنگ و هنر؟ تنها جایی که به آدم مجال متفاوت کار کردن می داد و می توانستی دور از آن سینمای تجاری فعالیت داشته باشی وزارت فرهنگ و هنر بود. من با ادبیات آغاز نموده بودم و اختتام کارم یک فیلم کوتاه بود، اما وقتی وارد وزارت فرهنگ و هنر شدم به من گفتند هر کاری تا قبل از این انجام داده ای، بجای خود. ما می خواهیم سر پله های ساختمان فرهنگ و هنر بایستی و از کارمندانی که وارد می شوند، فیلم پنج دقیقه ای بسازی. این حرف به من بر خورد و گفتم یک هفته فرصت بدهید من فکر کنم. پس از چند روزی طرحی دادم که فیلمی از آن در آمد با نام «آوایی که عتیقه می شود»، درباره یک لحاف دوز دوره گرد. این فیلم خیلی موفق شد. چه فیلم های دیگری ساختید؟ فیلم های مختلفی مثل «۲۵ سال هنر ایران»، «حاج مصورالملکی» درباره زندگی مینیاتوریست بزرگ ایران، «سردی آهن» درباره قهرمان شدن نصیری در رشته وزنه برداری در المپیک مکزیک و «آن سوی هیاهو» که درباره شیوه های آموزشی به دانش آموزان کر و لال در موسسه باغچه بان بود را ساختم. این مورد آخر فیلمی بود که در دومین جشنواره کودکان و نوجوانان دو جایزه گرفت. همان گروه اصلی که با من این فیلم را ساخت در ترکیب عوامل داریوش مهرجویی برای ساخت «گاو» هم بود. مستند ژانر خوبی بود و به من امکان تمرین تکنیک های سینمایی را داد، اما نمی خواستم محدود به آن باقی بمانم. وزارت فرهنگ و هنر چندان برای ساخت فیلم سینمایی آمادگی نداشت و مهرجویی هم با پیچ و خم توانست شرایط ساخت فیلمش را مهیا کند. اولین فیلم شما پس از انقلاب «زنده باد...» بود. فیلمی که در سال ۱۳۵۹ توانست با شرکت در جشنواره بین المللی فیلم کارلوی واری [دوره دوازدهم] جایزه بهترین فیلم را دریافت کند. و عنوان جایزه «انجمن مبارزان ضدفاشیست» بود! چه شد سراغ ساخت این مساله رفتید؟ بله. این فیلم با حداقل امکانات ساخته شد و ۸۰ درصد آن هم در منزل خودم بود. مهدی هاشمی با این فیلم وارد سینما شد و نخستین فیلمی بود که پس از انقلاب در یک فستیوال درجه آ هنری جایزه گرفت. آن موقع هنوز دولت موقت بر سر کار بود و قوانین تازه سینما شکل نگرفته بود. محمدعلی نجفی که آن زمان مدیرکل سینمایی بود، هنگام فستیوال از فیلم من دفاع کرد و گفت فیلم سینایی را نفرستیم، کدام کار دیگر را بفرستیم؟ می خواستم آنرا به تلویزیون اتریش هم بفروشم، اما کار من سیاه و سفید بود و آنها گفتند شبکه های ما رنگی است. اما این فیلم در کنار آثار هنرمندان دیگری مثل کوروساوا نمایش موفقی داشت و از سویی در نظرسنجی دو روزنامه اتریشی بعنوان دو فیلم اول برگزیده شد. وقتی به ایران برگشتم شرایط اجتماعی طوری بود که در حقیقت ما هیچ نوع تبلیغی نمی توانستیم برای فیلم داشته باشیم. درست چند روز پیش از تبلیغات نمایشی رئیس سندیکای سینماداران آمد و گفت مسئولین مملکتی گفته اند دیگر هیچ سینمایی نباید سر در بزند، چون صور قبیحه اند. خانم اصولی (همسرش) با زحمت زیاد سردر ما را طراحی نموده بود و تصویر هم- سایه های چند مشت بود با یک دست خونین که روی آنها را گرفته بود. ما گفتیم این ها که صور قبیحه نیست، اما گفتند این یک حکم کلی است. جالب اینجاست که مدتی بعد باز همه سینماها سردر زدند. ما بودجه کمی داشتیم؛ مهندس هوشنگ کبیر سرمایه نسبتا مختصری داشت که آن زمان برای دو سه فیلم کافی بود و با همان یک دفتر کار درست کرده بود. آقای قوانلو به من گفت اگر آقای کبیر از سناریو خوشش بیاید، مضیقه بودجه ما را جبران خواهدنمود. کبیر گفت من دفتری را باز کرده ام و می خواهم چراغ آن روشن باشد و اسم من بعنوان تهیه کننده باید لحاظ شود. بنا بر این تهیه کننده در تیتراژ فیلم من شرکت سینمایی "بهدید" است و زیر آن عنوان پلاتو ۱۶ ذکر شده است. خلاصه آن که فیلم «زنده باد...» سوخت. یادم هست به من اطلاع دادند در سینمایی نزدیک راه آهن تهران، سالنی وجود دارد که حلقه اول را چسبانده اند به حلقه پنجم و پنجم را به هشتم و... حدود هشتصد هزار تومان خرج فیلم شده بود و ما حدود هشتاد یا نود هزار تومان فروش داشتیم. بدین سان آرزوی ساخت سینمای مستقل محکوم به مرگ شد. چهار فیلم در دهه شصت ساختید و می توان گفت مسیر سینمای حرفه ای شما بعد از انقلاب شروع شد. تحلیل خود شما در این زمینه چیست؟ بگذارید توضیح بدهم که چه فیلم هایی را نساختم! هنوز هم معتقدم اگر «یک شهر، یک راه، یک عمر» در زمان خودش تولید شده بود، یک سنگ معیار بود. همین طور فیلم «دادگاه تلویزیونی». البته آقای بهشتی آن زمان خیلی کمک کرد که من به امریکا بروم و تحقیق کنم و بعد یک داستان واقعی بنویسم، اما کار ساخته نشد. بعد از جنگ با فرخ نژاد که آن روزها خیلی جوان بود به آبادان رفتم. تصمیم داشتم درباره آبادان فیلمی بسازم. به فارابی رفتم و گفتم می خواهم فیلمی بسازم و بگویم که بیایید آبادان را باردیگر بسازیم. انصافا کسی دخالت نکرد و فیلم «در کوچه های عشق » هم که آماده شد همه از آن استقبال کردند و هیچ پلانی هم سانسور نشد. در سال ۷۹ در بخش نوعی نگاه جشنواره کن به نمایش در آمد. می خواهم بگویم آدم ها نقش خودرا ایفا می کنند و این نقش در تاریخ باقی می ماند. کارنامه فیلمسازی من بعنوان نمونه و چند نفر دیگر، می توانست پربارتر باشد. اگر در همان شرایط اعتماد و تفاهم وجود می داشت، اوضاع بهتر می شد. البته حمایت هایی هم بود. دفتر آقای رفسنجانی نامه نوشت و گفت «دادگاه تلویزیونی» حتما باید ساخته شود. من باید برای انجام تحقیقات به کانادا می رفتم و قرارداد یک کار سنگین را به کسی دیگر سپردم و گفتم پول و کار، هر دو برای تو. ساخت این فیلم تا این حد اهمیت داشت، اما «دادگاه تلویزیونی» هیچ گاه ساخته نشد. چرا؟ من باید با آدم هایی صحبت می کردم که تصمیم گیرنده بودند. «هیولای درون» من در دومین جشنواره فیلم فجر جایزه بهترین کارگردانی را گرفت، اما یکی از مسئولین برخاست و ضمن ابراز علاقه زیاد به فیلم گفت لباس هنرپیشه زن را عوض کن. من می گفتم کپی فیلم در آمده و من نمی توانم چنین کاری کنم. می گفت تو نمی خواهی همکاری کنی! دیگر اینکه می گفتند چهره این خانم جذاب است و وقتی تصویر او روی پرده است، چهره اش را آتوفوکوس کنید! من بعنوان سینماگر ناراحت می شدم. چون استادی بودم که سر کلاس خاصیت های لانگ شات و مدیوم شات و... را به شاگردانم یاد داده بودم و چنین چیزی توهین به من و کارم به حساب می آمد. این افراد حسن نیت داشتند، اما کوچکترین اطلاعاتی در مورد سینما نداشتند در این حد که نمی دانستند به لباس بازیگر فیلمی که کپی آن در آمده نمی گردد دست زد. من همیشه گفته ام در مقابل کسی که منطقی حرف بزند، کلاه از سر بر می دارم. حرف آخر... تاریخ ما یا گم شده یا تحریف، یا با غرض دورانی را می کوبیم یا با شعار، دوران دیگری را بزرگ می نماییم. هر نوع فعالیت باید با حُسن نیت مورد توجه قرار بگیرد. کل صحبت من حول محور فرهنگ می چرخد و سینما برای من جز یک ابزار فرهنگی نیست. من به دنبال هنرپیشه ها نبودم و چیزی که من را به سینما جذب کرد، امکان تلفیق هنرهای مختلف در آن بود. بگذاریم تا همه در کنار هم کار کنند. به هر حال بعنوان یک فیلمساز با ۴۵ سال تجربه ی کار مداوم عملی فقط می توانم به نسل جوانان فیلمساز سفارش کنم: «گر مرد رهی غرقه به خون باید رفت...» اما اگر در طبیعت شما خصلت های لازم برای فیلمسازی نهفته باشد، هیچ گاه از انتخاب راهتان پشیمان نخواهید بود. زمانی گفته بودم: «فیلمسازی یک حرفه نیست، یک نوع زندگیست!». ۲۴۱۲۴۱
منبع: سام فیلم
این مطلب سام فیلم را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب