برای پسرك میدان اعدام كه خسرو شكیبایی مبهوتش كرد
در«چاله سیلابی» یكی از «چوله» های آن سویِ میدانِ اعدام پسركی به دنیا آمد كه یكی از طلایه داران تئاتر اجتماعی ایران شد. پسركی كه اگر زنده بود، فردا ـ 3 آبان ماه ـ هفتاد ساله می شد.
نام خانوادگی شان استادمحمد بود و نام پسرک را محمود گذاشتند تا با این نام و فامیلی، بشود خاطره ای از آدم های قرن پنجمی.
به گزارش سام فیلم به نقل از ایسنا، محمود استادمحمد در خانه ای به دنیا آمد که چندین و چند خانواده در آن زندگی می کردند؛ مردانی خشن، خسته، بداخم و بی خنده و زنانی مفلوک و بی حوصله، شلوغ و همیشه گریان.
و این زنان و مردان دست از سرش برنمی داشتند که، با هر ترفندی که بود، همیشه به خیال و خلوتش سرک می کشیدند و او هم چاره را در آن دید تا دست این مردمان را بگیرد و بیاوردشان به دنیای تئاتر.
وگرنه این پسرک که در نوجوانی فریفته صادق هدایت و نصرت رحمانی بود، دنیای ادبیات را خوش تر داشت. می خواست نویسنده بشود یا شاید شاعر ولی این زنان و مردان از یک سو و آن بیژن مفید هم از طرفی رهایش نمی کردند.
بیژن مفید را به واسطه برادر کوچک ترش، بهمن شناخت. با بهمن و عباس نعلبندیان هم مدرسه ای بود و در همین سال های مدرسه، در همان دوره هایی که شاکله فکری آدمی نقش می گیرد و نوجوان مدرسه ای به دنبال مرشد و راهبری است، آشنایی با بیژن مفید که می خواست گروهی تئاتری شکل بدهد، مسیر زندگی اش را عوض کرد.
در محله دروازه دولاب، زیر کوچه دردار، نرسیده به خرابات، متروکه یک رختشوی خانه از بقایای بلدیه بوذرجمهوری هنوز پابرجا بود که شب ها خراباتیان در آن بیتوته می کردند و سازمان پیشاهنگی، خانه جوانان پیشاهنگ را روی همین بیدرکجا بنا کرده بود. بیژن مفید هم به همت هوشنگ کبیر، آتلیه تئاتر در همان خانه پیشاهنگی بنیان گذاشت. از سال 1344 تا سال 1349 در جذبه وجود بیژن و آتلیه تئاتر، زیباترین سال های زندگی اش را گذارند.
در همان دوران بود که کافه فیروز و جلال آل احمد و حسن قائمیان و اکبر مشکین و البته محمد آستیم را شناخت که این آخرین فرد، همواره استادش ماند.
سال 1347 برای جوانان آتلیه تئاتر سال غریبی بود. شاید فکر نمی کردند«شهر قصه» شان این گونه گل کند. وی در این نمایش هم مدیر صحنه بود و هم بازی می کرد نقش «خر» را.
نمایش را به شیراز بردند و در جشن هنر مورد توجه قرار گرفت اما سرآغاز ویرانی بود که زمینه ساز فروپاشی گروه شد.
استادمحمد یک سال بعد نمایش«نظارت عالیه» را اجرا کرد. شش شبی که نمایش اجرا شد، روی زمین نبود.
دو سال بعد با انحلال آتلیه تئاتر راهی بندرعباس شد و با بچه های بندر، گروهی درست کرد به نام ««پتوروک» که پس از اجرای یک نمایش با این گروه، باردیگر به تهران بازگشت و گروه دیگری را با کارگران کارخانه ایران ناسیونال تشکیل داد.
اما چه کسی تصورش را می کرد که یکی از درخشان ترین نمایشنامه های اجتماعی ایران بر مبنای شخصیت و توانایی های این گروه از کارگران نوشته شده باشد.
نمایشنامه «آسید کاظم» را بر اساس یک واقعیت مستند نوشت و کشف جوهر نمایشی آن واقعه را به نصرت رحمانیِ شاعر نسبت داد.
حالا دیگر می دانست با تصویر همیشگی زنان و مردان خانه میدان اعدام چه کند، آدم های نمایشنامه های وی از دل همین کوچه ها بودند، با همان مناسبات و همان واژگان. آنها دنیا را از دریچه نگاه خود می دیدند و این چنین بود که نویسنده یِ تازه جوانِ این نمایشنامه ها از نوشته های خودش هم می ترسید.
حتی بعدها که در خانه محله پلیس تهران از نمایشنامه «شب بیست و یکم» یاد می کرد، می اظهار داشت: « از این نمایشنامه خوفم می گیره». این نمایشنامه هم هراس انگیز بود و هم اعجاب انگیز. داستان اعتیاد بود و زشتی های آن تا به آنجاکه به قتل می انجامد.
خسرو شکیبایی و بهروز به نژاد در این نمایش بازی می کردند. در تمرین ها هیچگاه تصور نمی کرد خسرو شکیبایی این چنین شگفت آور باشد اما اجرا که بر صحنه جان گرفت، خسرو او را مبهوت کرد. می اظهار داشت: «حضور خسرو آن چنان سرشار بود که بچه های دیگر دیده نمی شدند و آنجا بود که فهمیدم تئاتر چه اعجاب انگیز است!»
پیشتر هم در سریال «گذر خلیل ده مرده» با خسرو شکیبایی کار کرده بود و پس از «شب بیست و یکم» هم «دقیانوس امپراطور شهر افسوس» را با او به صحنه برد.
از سال 59 تا 64 را در دهلیزهای زندان قصر گذراند و نمایشنامه های «قصص القصر» و «آنها مامور اعدام خود هستند» را نوشت و با گروهی از بچه های همان جا تمرین کردند و عصرها به تئاترشهر آورده می شدند و در تالار چهارسو روی صحنه می رفتند و باردیگر به زندان بازگردانده می شدند.
زندگی اش با بی قراری گره خورده بود. دل ماندن نداشت؛ یونان، اسپانیا، کانادا، آمریکا را آزمود و سال 1377 به ایران بازگشت.
اما حاصل آن مهاجرت ها شد نمایشنامه ای مثل «کافه مک ادم». همانطور که زندگی در بندرعباس سبب خلق نمایشنامه «تهرن» شده بود. آدم های دور و برش دست از سرش بر نمی داشتند. او را گزیری نبود از آن زنان و مردان.
زنان و مردانی که در نمایشنامه های «خونیان و خوزیان»، «سیری محتوم»، «چهل پله تا مرگ»، «عکس یادگاری»، «سپنج رنج و شکنج»، «دیوان تئاترال» و... جان می گرفتند. تئاتر برای او یعنی دنیای همین مردم با همه تلخی ها و شکست هایشان.
نویسنده ای بود فراری از نوشتن که برایش هولناک بود و شاید از همین رو بود که پناه می برد به گل ها و در کنار باغچه لبریز از گل و گیاهش گذر زمان را حس
نمی کرد.
ساعت ها بر تک تک برگ هاشان دست می سایید و لابد با همین گل ها راز دل می گفت.
اما سحرگاه سوم آبان سال 1392 وقتی پس از مدت ها مبارزه با بیماری در بیمارستان جم تهران چشم از جهان فرو بست، دوستانش می دانستند که باردیگر بی قرار شده بود و کلافه بود از جست و جو برای داروهایی که در دوره تحریم آسان به دست نمی آمد. به دنبال جایی بود برای آرمیدن.
سال جاری هم دخترش مانا قصد داشت برنامه ای برای تولد 70 سالگی اش برپا کند، برنامه ای با رونمایی از شناخت نامه او که به کوشش روزبه حسینی و از جانب نشر «افراز» منتشر خواهد شد ولی کرونا هم انتشار این کتاب را به تاخیر انداخت و هم برگزاری این برنامه را.
منبع: کتاب «ای کاش که جای آرمیدن بودی» (مجموعه نمایشنامه های محمود استاد محمد)، نشر: قطره.
منبع: سام فیلم
این مطلب سام فیلم را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب